Jak sama nazwa wskazuje, ministrant pełniący taką funkcję jest odpowiedzialny za krzyż używany podczas procesji. Nie może być on nigdy brudny, zakurzony ani też zniszczony. Ministrant krzyża dba również o miejsce, w którym krzyż się znajduje. Najważniejszą posługą jest noszenie krzyża podczas procesji czy też Drogi Krzyżowej. Wielki Piątek jest dniem szczególnej posługi ministrantów krzyża.
Posługa krucyferariusza w liturgii
1. Krucyferariusz
Ministrant krzyża, inaczej krucyferariusz, krucyfer (cruciferarius od łac. słów: crucem ferre – nosić krzyż) to ministrant pełniący w zgromadzeniu liturgicznym posługę krzyża, oznacza ministranta niosącego krucyfiks.
Funkcja ministranta krzyża w liturgii obecna jest od IV wieku, kiedy
„pełnił ją diakon, kleryk, zwany draconarius (w wojsku nazwa chorążego niosącego chorągiew z wizerunkiem smoka, łac. Draco), subdiakon lub świecki; krucyferariusz nosił krzyż przed papieżem i jego legatem, (ten przywilej mieli z nadania papieskiego także dostojnicy państwowi, np. król Stefan I otrzymał go od papieża Sylwestra II), a także wychodził z krzyżem na spotkanie takich osobistości, jak cesarz, legaci papiescy, patrycjusze”.
Według historycznych źródeł
„uroczystą procesję z zakrystii do ołtarza poprzedzał krzyż niesiony przez subdiakona. Po dojściu procesji do ołtarza, krzyż umieszczano przy wejściu do prezbiterium. Tam krzyż pozostawał przez całą Mszę świętą. W XI w., po odpowiednich przekształceniach, zaczęto go stawiać na ołtarzu, na którym pozostawał już stale. Dawne rubryki nakazywały, aby na ołtarzu znajdował się krzyż z wizerunkiem ukrzyżowanego Zbawiciela. Miało to dopomagać w patrzeniu na ołtarz jako miejsce uobecniania się Ofiary krzyżowej Chrystusa. Miało też pobudzać kapłana i wiernych do myślenia z miłością o cierpieniach Zbawiciela”.
Liturgia posoborowa podtrzymuje ten zwyczaj. Krzyż jednak niekoniecznie musi stać na ołtarzu, lecz może być umieszczony obok niego, może być również zawieszony w pobliżu ołtarza na ścianie lub nad ołtarzem .
Jezus Chrystus poniósł śmierć przez ukrzyżowanie. Była to najhaniebniejsza postać śmierci dla Żydów. Na początku działalności misyjnej Kościoła nie wszyscy ewangelizowani rozumieli znak krzyża (por. 1 Kor 1,18-31).
„Dlatego też do okresu wczesnogotyckiego nie przedstawiano krzyża w jego realistycznej grozie, lecz jako punkt zwrotny (tropaion), w którym śmierć zostaje przezwyciężona i Jezus zmartwychwstaje jako zwycięzca. Ówczesny krzyż połyskuje w absydach kościołów złotem i mozaiką i zapowiada przyjście Chrystusa; bogato zdobiony szlachetnymi kamieniami (crux geminata), jako krzyż procesyjny poprzedza pielgrzymujący Lud Boży, a na czas liturgii jest ustawiany przy ołtarzu; powstaje stąd stojący na ołtarzu krzyż ołtarzowy, który często pozostaje tam również poza okresem celebry. W dni Wielkiego Tygodnia przepych krzyża zostaje zasłonięty, ale odsłania się go znowu dla adoracji w Wielki Piątek. Już bardzo wcześnie krzyż zawiesza się na szyi lub przypina do szat jako ozdobę; w ten sposób powstaje z początkiem XII wieku biskupi pektorał. Potem realizm rozwiniętego gotyku wyraża całą grozę ukrzyżowania”.
Znak krzyża jest jednym z najważniejszych gestów liturgicznych.
„Czynimy go na początku każdej czynności liturgicznej, w czasie udzielania błogosławieństwa i w różnych sytuacjach poza liturgią” .
Krzyż jest zwycięskim sztandarem wiary, znakiem zwycięstwa nad złem moralnym, symbolem dla wszystkich zrozumiałym i otaczanym szacunkiem.
„W historii Kościoła spotykamy bardzo liczne formy uczczenia krzyża i ukazania jego znaczenia jako symbolu miłości Chrystusa i dokonanego przez Niego dzieła zbawienia. Wśród nich jest także niesienie krzyża w procesjach, jakie proponuje liturgia. Niesiony na czele procesji krzyż ukazuje Kościół w pielgrzymce za Chrystusem Zbawicielem”.
W Kościele obecny jest w sposób szczególny krzyż ołtarzowy i procesyjny, którym oddawana jest specjalna cześć:
- krzyż jest okadzany (por. OWMR 49, 75, 123, 144),
- w procesji postępuje przed krzyżem kadzidło (por. OWMR 120, 276),
- w Wielki Piątek przed krzyżem przyklęka się (por. OWMR 274, CE 69),
- podczas Adoracji Krzyża w Wielki Piątek krzyż jest adorowany przez wiernych (por. CE 321-323).
2. Posługa wobec krzyża
Krzyż jest najważniejszym znakiem chrześcijan, otaczany szacunkiem i czcią. Ze względu na niezwykłą godność krzyża, niesienie tego znaku zbawienia winno być zaliczane do najbardziej odpowiedzialnych funkcji w liturgii.
„Wskazane jest, aby ukazywać jej wielkość i piękno wszystkim tym, którzy są w jakiś sposób naznaczeni cierpieniem. Dla nich bowiem >nieść krzyż< znaczy bardzo cierpieć, a przez to być bliżej Ukrzyżowanego Chrystusa. Oni ze względu na swoje cierpienie mają pewnego rodzaju pierwszeństwo w spełnianiu tej posługi, choć mogą ją spełniać wszyscy członkowie zespołu ministranckiego” .
Krucyferariusz w pierwszym rzędzie powinien troszczyć się krzyż, by zawsze był czysty i umieszczony w godnym miejscu. Jeżeli krzyż wymaga naprawy prosi o pomoc zakrystiana lub za jego wiedzą sam naprawia. Może także z okazji święta Podwyższenia Krzyża Świętego przyozdobić go i oddać mu cześć przez przyklęknięcie i ucałowanie.
Przed rozpoczęciem posługi w liturgii, jak i po jej zakończeniu ministrant krzyża całuje ze czcią figurkę Ukrzyżowanego. W procesjach krucyferariusz postępuje na przedzie za ministrantami kadzidła a między ceroferariuszami. Wyjątkiem jest tutaj procesja teoforyczna, podczas której ministranci krzyża i światła idą na samym przedzie, a ministranci kadzidła przed Sanctissimum. Jeżeli przejście jest wąskie, pierwsi idą ministranci światła ze świecami, a za nimi dopiero przechodzi krucyferariusz. W procesji ministrant niesie krzyż prosto, w obu rękach, nie przechyla na boki, a figurka Ukrzyżowanego jest zwrócona do przodu – w kierunku procesji. Jest przy tym wyprostowany i skupiony, gdyż niesie święty znak wiary, drzewiec z figurką Ukrzyżowanego Chrystusa Pana.
Czasami krzyż trzeba przenieść na miejsce rozpoczęcia procesji. Krucyferariusz niesie go wtedy z godnością, w pozycji poziomej, trzymając krzyż w tzw. „środku ciężkości”, aby się nie kiwał w górę i dół. „Pasyjka” zwrócona jest wtedy ku górze .
Ministrant niosący krzyż po dojściu do ołtarza nie przyklęka, lecz wykonuje pochylenie głowy (kłania się) i umieszcza krzyż w odpowiednim miejscu przy ołtarzu, jeżeli krzyż procesyjny jest równocześnie krzyżem ołtarzowym. W przeciwnym wypadku krzyż zostaje odniesiony do zakrystii lub też krucyferariusz stoi z nim przez cały czas liturgii w pobliżu ołtarza.
Ministrant krzyża pełni swoją posługę niosąc krzyż m.in. w procesjach: podczas Mszy św. (wejścia i wyjścia), eucharystycznej, w czasie Jutrzni Nieszporów, na pola podczas dni krzyżowych, w czasie pogrzebu, podczas pielgrzymki pieszej. Najważniejszym dniem, w którym krzyż jest w sposób szczególny otoczony czcią jest Wielki Piątek. W tym dniu krzyż jest uroczyście odsłaniany i adorowany przez wiernych, a ministranci krzyża mają największy zaszczyt i wyróżnienie pełnić służbę w najpiękniejszej i najbardziej uroczystej liturgii tego dnia – Adoracji Krzyża.
3. Formacja ministranta krzyża
Formacja ministranta krzyża, podobnie jak światła rozpoczyna się zaraz po wakacjach. W archidiecezji katowickiej kontynuowany jest trzyletni okres zasadniczej pracy z młodszą grupą ministrantów. Formacja ministranta krzyża połączona jest w tym roku z formacją ministranta księgi.
Ministrant krzyża ma uświadomić sobie prawdę, że jest Dzieckiem Bożym dzięki Jezusowi, który przyszedł na świat, umarł na krzyżu i zmartwychwstał dla naszego Zbawienia. Dlatego też ministranci krzyża pragną naśladować swego Pana i Mistrza w sposób szczególny poprzez: poznanie liturgii Kościoła (dzieło zbawcze jest obecne w każdej Mszy św.), naukę modlitwy (która daje siłę i pozwala nieść Chrystusa do Braci), naśladować Jezusa, nie tylko jako krucyferariusz, ale nieść go w życiu przyjmując wolę Bożą na wzór samego Chrystusa .
Strojem liturgicznym ministranta krzyża podobnie jak ministranta światła jest komża, sutanka i pelerynka (kołnierz) w kolorze sutanki. Strój liturgiczny może zostać uzupełniony zawieszonym na szyi krzyżem zawierającym symbol ministranta księgi i krzyża – tzn. księgę z literami alfa i omega umieszczoną na krzyż.
Z praktycznych czynności, których powinien nauczyć się ministrant krzyża i pielęgnować w swoim życiu wyróżnić należy:
- okazywanie należnego szacunku krzyżowi (krzyż winien być zadbany, usytuowany w odpowiednim miejscu, przed i po wykonywaniu posługi krucyferariusza – ucałowany),
- prawidłowe i z wiarą kreślenie znaku krzyża (nie tylko w kościele, ale wszędzie tam, gdzie jest to wskazane i daje świadectwo przynależności do Chrystusa),
- różnica pomiędzy małym a dużym znakiem krzyża (kiedy wykonujemy, co oznacza).
Rok formacyjny wypadałoby zakończyć weryfikacją, po przejściu której ministrant zostałby w uroczystym obrzędzie promowany na ministranta krzyża. Obrzęd możnaby przeprowadzić podczas Eucharystii na zakończenie roku formacyjnego całej wspólnoty ministranckiej. W Eucharystii uczestniczyliby rodzice ministrantów oraz parafianie. Po Mszy św. mogłoby odbyć się spotkanie w salce oraz wręczenie pamiątkowych dyplomów. Ministrantów krzyża wartałoby zachęcić do udziału w rekolekcjach wakacyjnych.
